Yma yng Ngogledd Ddwyrain Cymru rydym mor falch o Fryniau Clwyd a Mynydd Llantysilio sy’n ffurfio’r rhan fwyaf o’r Ardal o Harddwch Naturiol Eithriadol. Mae grug a’r caerau yn ddau o’r nodweddion mwyaf anhygoel o’r dirwedd hon, gyda digonedd o’r ddau os ydych yn gwybod ble i edrych.
Mae harddwch amlwg rhostir grug porffor sy’n carpedu ucheldir Clwydian yn gynefin gwerthfawr o fywyd gwyllt yn ogystal â darparu porfa i ddefaid. Mae rhostir yr ucheldir yn cynnwys clytwaith o lus, grug, eithin a rhedyn, yn dibynnu ar yr amser o’r flwyddyn sy’n darparu cynefin sydd o bwysigrwydd Ewropeaidd. Mae’n darparu cartref i gymuned adar ucheldir arbennig fel y grugiar ddu prin, y grugiar goch, bod tinwen, mwyalchen y mynydd, crec yr eithin a chynffonwen. Ers diwedd y 1990au, mae poblogaeth y Grugiar Ddu wedi cynyddu o 10 o wrywod, i gyfrifiadau diweddar o 40 o geiliogod du. Yn y gwanwyn, yn gynnar iawn yn y bore, bydd y gwrywod yn dod at ei gilydd i arddangos eu hunain a chystadlu am y benywod. Mae’r “paru” yma yn sioe ryfeddol.
Yn ogystal â darparu cynefin yn y presennol, mae’r dirwedd hon yn cynnwys ôl troed cymunedau a diwylliannau’r gorffennol. Yn dominyddu’r gorwel mae’r gadwyn eithriadol o Gaerau Oes yr Haearn 2,500 o flynyddoedd ac mae’n un o’r grwpiau mwyaf yn Ewrop. Roedd y dirwedd yn sail i brosiect treftadaeth mawr yn yr ardal deng mlynedd yn ôl oedd yn anelu i gadw ac adfer treftadaeth naturiol a hanesyddol yr ardal tra’n annog mwy o ddealltwriaeth a mwynhad o’r ucheldiroedd hyn ymhlith preswylwyr ac ymwelwyr.
Ymhlith y Caerau ym Mryniau Clwyd mae Penycloddiau ble mae safleoedd y tai crwn yn parhau’n amlwg. Mae Moel Arthur yn un o Gaerau gorau Cymru gyda’i ragfuriau mewn cyflwr da yn ffurfio’r ffin rhwng Sir Ddinbych a Sir y Fflint. Mae’r caer crwn bach yn coroni bryn amlwg iawn yn edrych dros Ddyffryn Clwyd i’r de o Benycloddiau dros ddau hectar yn unig ond mae’n cynnwys rhai o’r cloddiau a ffosydd mwyaf o’r holl gaerau. Nid oedd gweithgaredd ar Foel Arthur wedi’i gyfyngu i Oes yr Haearn. Mae yna domen gladdu yr Oes Efydd posibl yng nghanol y caer a thystiolaeth o chwarela ar ochr dde’r bryn. Yn 1962, yn dilyn storm law ddifrifol, roedd casgliad o dair bwyell fflat copr yr Oes Efydd o fewn yr amddiffynfeydd. Mae Moel Fenlli hefyd yn cynnwys y rhagfuriau a’r ffosydd yn amlwg a gellir dringo o faes parcio Moel Famau. Mae Moel y Gaer ger Llangollen ar gopa amlwg ar Fynydd Llantysilio. Mae Caer Drewyn yn Gaer trawiadol gyda rhagfur
Pan fyddwch chi’n mynd am dro efallai y gwelwch chi siapiau rhyfedd wedi’u torri yn y grug. Mae hyn yn rhan o waith rheoli parhaus sydd wedi bod yn cael ei wneud ar yr ucheldir ers cenedlaethau – mae cyfuniad o losgi a thorri yn annog grug newydd i dyfu ac yn darparu porfa ffres i ddefaid.
Gofynnir i chi barchu’r tirwedd gwaith a byw hardd a dilyn y cod cefn gwlad bob amser tra’n ymweld a bod yn anturiwr craff.
Mae’r blog hwn wedi’i ysgrifennu fel rhan o Gynllun Rheoli Cyrchfan Cyngor Sir Ddinbych 2021.